"Лельчицкий край в литературе"
Лельчыцы гояць,
Лельчыцы лечаць,
Лельчыцы вабяць душу…
Г.Говар «Лельчыцы вабяць душу…»
Літаратура – першааснова, хлеб культуры і мастацтва. Без літаратуры няма тэатра, кіно, эстрады, таму, што без вершаў няма песні, без сцэнарыя няма фільма і г.д. Пісьменнік натхняе ўсіх тварцоў і дае глебу для рэалізацыі іх натхнення. Чытачам ён дае асалоду, а сваёй краіне – пашану і гонар. Але, у сваю чаргу, і пісьменнік таксама павінен чэрпаць дзесьці натхненне… Менавіта ў маляўнічых краявідах Лельчыцкага раёна, у яго самабытнай культуры чэрпалі натхненне многія творчыя людзі мастацтва і літаратуры. Хараство прыроды, а таксама цікавыя факты гісторыі Лельчыцкага краю знайшлі адлюстраванне і на старонках вядомых твораў мастацкай і навукова-папулярнай літаратуры, а працавітыя і сумленныя людзі-нашы землякі, сталі прататыпамі герояў гэтых твораў. І менавіта тады ахопвае сапраўднае пачуццё гонару за свой край, калі сустракаеш на старонках савецкай, сусветнай класікі мастацкай літаратуры знаёмыя прозвішчы, імёны, родныя геаграфічныя назвы.
Першы твор пра Лельчыцкі край – гэта аповесць Э.Скобелева «Хрысціна». На Лельчыцкай зямлі бытуе мноства легенд і паданняў, у якіх паказана наша гісторыя, культура, быт. Менавіта з паходжаннем назвы Лельчыцы звязана адна з легенд, якую мы сустракаем на старонках аповесці. Гэта аповесць аб простай беларускай жанчыне Хрысціне, аб яе нялёгкім лёсе. Апісваючы ранейшае месца жыхарства галоўнай гераіні аповесці, аўтар робіць спасылкі на апісанне вёсак Лельчыцкага раёна. Самае галоўнае ў творы тое, што чытачы могуць прачытаць легенду аб узнікнавенні назвы Лельчыцы. Увогуле, калі чытаеш гэтую кнігу, адкрываюцца такія родныя сэрцу малюнкі жыцця палешукоў.
Гістарычны раман А.Сцяпанава «Порт-Артур». У творы расказваецца аб гераічнай абароне рускімі салдатамі і афіцэрамі крэпасці «Порт-Артур» у час руска-японскай вайны (1904-1905 гг.). Мікалай Юніцкі не хто іншы, як Сцяпанаў А. Порт-Артур, жыхар вёскі Першамайск (1881-1939). На жаль, яго ўжо даўно няма, але ў яго біяграфіі ёсць менавіта такі факт. Пад час руска-японскай вайны ён служыў у царскай арміі, удзельнічаў у абароне Порт-Артура, быў ад'ютантам у генерала Белага, які камандаваў рускай артылерыяй. І паколькі раман гістарычны, абгрунтаваны на канкрэтных падзеях, фактах і тварах, то з гонарам можам гаварыць, што імя нашага простага, нічым не прыкметнага земляка зафіксавана ў гісторыі.
Нельга не ўспомніць аб самых найважнейшых кнігах, у якіх можна знайсці ўсё аб нашым раёне. Гэта своеасаблівыя энцыклапедыі гісторыі і культуры нашага краю: кніга «Памяць. Лельчыцкі раён» і «Хроніка Убарцкага Палесся».
Матэрыял для кнігі «Хроніка Убарцкага Палесся» сабраў і выдаў наш зямляк, ураджэнец г.п.Лельчыцы, А.І.Атнагулаў. Навукова-папулярнае выданне змяшчае археалагічныя, геаграфічныя, гістарычныя, тапанімічныя, этнаграфічныя, эканамічныя і іншыя звесткі, пачынаючы са старажытных часоў, пра самабытны куток Палесся - Лельчыцкі раён, пра заняткі і звычаі тутэйшых жыхароў. Змешчаны архіўныя дакументы, карты, фотаздымкі, ілюстрацыі.
У кнізе «Памяць. Лельчыцкі раён» асвятляецца гісторыя Лельчыцкага раёна ад старажытнасці да нашых дзён. Тут ўключаны гістарычныя нарысы, матэрыялы і артыкулы пра цікавыя падзеі, што адбываліся ў жыцці раёна, біяграфічныя звесткі пра знакамітых землякоў і вядомых людзей, звязаных лёсам з Лельчыцкім краем. Асаблівая ўвага ўдзяляецца падзеям Вялікай Айчыннай вайны. У кнізе шырока падаюцца ўспаміны ўдзельнікаў і відавочцаў падзей. Нямала старонак кнігі прысвечана матэрыяльнай і духоўнай спадчыне, гісторыі населеных пунктаў, цэркваў і прыходаў раёна.
Вядома ж, навечна ў гісторыю нашага краю будуць упісаны імёны людзей, якія праславілі наш край сваёй творчасцю. У першую чаргу - гэта нашы прафесійныя пісьменнікі Іван Колас і Мікалай Капыловіч. З творчасцю М.Капыловіча, ураджэнца в.Астражанка, многія жыхары Лельчыцкага раёна знаёмы. Яго пяру належаць такія вядомыя кнігі аповесцей і расказаў, як «Чужы сваяк», «Скрозь жывуць людзі», «Засада», «Дні ціхай восені».
«…Апошнім часам, тут, у горадзе, мне усё часцей і часцей сніцца Лельчыцкі край. Яго лясы і балоты і рэчка Убарць. Тут, у лясным краі, нарадзілася мая любоў да радаснай прыроды, да роднай палескай зямлі, да Лельчыцкага краю…». Гэтыя словы належаць І.Коласу – славутаму нашаму земляку, пісьменніку, Герою Расіі, ураджэнцу в.Картынічы. Ён напісаў шмат вядомых усім нам кніг, такіх як «Возвращение из ада», «Прыжок в темноту», «Рельсовая война на Полесье», «По заданию центра», «За час до рассвета» і інш.
Усе яны аб Вялікай Айчыннай вайне. У ваенных аповесцях І.Коласа адлюстраваны вобразы многіх партызан і разведчыкаў, з кім аўтару давялося сустрэцца на дарогах вайны, у тым ліку, вядома ж, сваіх землякоў– партызан Лельчыцкай партызанскай брыгады, якой ён камандаваў у першыя гады вайны. Кожны жыхар Лельчыцкага раёна, узяўшы ў рукі любую з яго кніг, абавязкова сустрэне тут вядомыя назвы вёсак, прозвішчы і імёны вядомых у раёне людзей, удзельнікаў партызанскага руху.
«Калі не ведаеш, адкуль прыйшоў, то не ведаеш, куды пойдзеш» - гаворыць народная мудрасць. І Уладзімір Ліпскі менавіта ў сваёй кнізе «Я» адказвае на пытанні: «Хто мы і адкуль?» Гэта праўдзівы аповяд пра твой і мой радавод, пра глыбінныя карані нашых сем'яў, прозвішчаў, гербаў. Аўтару ўдалося сабраць цікавы гістарычны, архіўны, дакументальны матэрыял. Кніга «Я» зацікавіць усіх, хто шукае вытокі свайго радаводу.
Вершы многіх нашых мясцовых паэтаў Лельчыцкага краю сабраны ў кнізе «Натхненне». Зборнік склалі вершы непрафесійных, самадзейных паэтаў, якія нарадзіліся, або жывуць у Лельчыцкім раёне. Гэта такія, як А.Сцёпін, Д.Сечка, А.Лісіцкі, У.Масюкоў, А.Лозка, А.Гайкевіч, І.Абрамовіч, В.Коваль, Л.Шульга.
У зборніке вершаў «Земля небесная» Д.Сечка, ураджэнца г.п.Лельчыцы, гучаць вершы аб сваёй сям’і, ваенным ліхалецці і аб нашай памяці, як паддзяка ўсім тым, хто заваяваў Перамогу.
Яшчэ больш хараство нашай палескай глыбінкі апяваюць у сваіх вершах вядомыя беларуския паэты М.Башлакоў, Ю.Фатнеў, Б.Срынчан, І.Кірэйчык, Г.Говар, Н.Ткачоў, В.Коўтан і інш.
Любоўю да роднай зямлі прасякнуты дакументальныя апавяданні Анатоля Станіслававіча Кашэвіча «На куранях», «Прыліў памяці», «Прызванне - ратаўнік», «Взрыв снаряда» і інш. А.С.Кашэвіч з’яўляўся членам Саюза беларускіх пісьменнікаў.
Зямля Лельчыцкага раёна ўзрасціла не мала таленавітых людзей. Сярод іх- ураджэнец вёскі Тонеж, Лельчыцкага раёна, яркая і самабытная асоба ў свеце музыкальнага мастацтва - Міхаіл Паўлавіч Дрынеўскі, добра вядомы не толькі ў нашым раёне і рэспубліцы, але далёка за яе межамі. Кніга, прысвечаная жыццю і творчасці знакамітага земляка унікальная тым, што сярод яе шматлікіх аўтараў – знакамітыя людзі: У.Карызна, М.Фімберг і інш. Кніга змяшчае матэрыялы, надрукаваныя ў розныя гады ў часопісах, газетах, інтэрв’ю, а таксама выказванні калег, сяброў, прыхільнікаў творчасці земляка, уклад якога ў нацыянальную культуру будзе служыць не аднаму пакаленню.
